به گزارش چغادک نیوز:امان الله شبانکاره کارشناس ارشد مهندسی زلزله در یادداشتی نوشت:  تاریخچه زلزله­­­های اخیر کشورمان نشان می­دهد که از اوایل این قرن تقریباً هر ده سال یک زلزلۀ مخرب داشته­ایم که منجر به تخریب گستردۀ منازل و مرگ ساکنین آن و خسارتهای عمدۀ اقتصادی شده است بطوریکه زلزلۀ خرداد ۱۳۶۹ در منجیل، دهها هزار نفر تلفات به بار آورد. بررسی عملکرد ساختمان های مختلف در این  زلزله­­­های مخرب گواه آن است که اگر ساختمانهای آجری را در یک کفه و سازه­هایی نظیر پل، سوله، سیلو، سد، تونل، برج آب، ساختمانهای بتنی و . . . را ( کهابنیۀ مهندسی می­خوانیم) در کفۀ دیگر بگذاریم، آمار تلفات جانی و تخریب کامل بنا تقریباً تماماً به گروه اول تعلق داشته و گروه دوم به طور نسبی آمار بسیار پایینی را دارد. لذا اهمیت اجتماعی در مدیریت بحران های این قبیل ساختمان های مهندسی را دوچندان خواهد کرد.

تاریخچه زلزله­های کشور ایران نشان می دهد که خانه­ های روستایی که درمعرض زلزله ­هایی با بزرگی۵_/۵ ریشتریابیشترقرارگرفته ­اند، بصورت کلی یا عمده تخریب شده ­اند. بنابراین وقتی عملکرد ساختمانها را بین دو کشور ایران و مثلاً ایالات متحدۀ آمریکا مقایسه کنیم در می­یابیم که در دو زلزلۀ مشابه، در ایران هزاران نفر کشته و بی­خانمان شده ­اند در حالی که در امریکا تلفات جانی بسیار اندک بوده است.این وضعیت اسفبار عمدتاً از انهدام ساختمانهای آجری (و یا خشتی و سنگی) ناشی می­شود که نوع غالب در معماری شهری و روستایی ماست.

این تیپ سازه­ای فاقد شرایط و ضوابط لازم برای ایستایی لرزه­ای است و لذا مادامی که تغییرات لازم در آن داده نشود، باید هر از چندگاه شاهد حوادث دردناکی مشابه آنچه در منجیل، رودبار و کرمانشاهی دیگر روی داد باشیم. بهتر است اشاره کنم که علاوه بر زلزله­های بزرگ، حتی زلزله­های متوسط نیز گاهی در ایران فاجعه آفریده­اند.

در جدول زیر ۱۵ زلزله قابل تامل و با تلفات زیاد که در قرن اخیر در ایران رخ داده است گردآوری شده است. از این جدول ملاحظه می­شود که زلزله­ای چون زلزلۀ کج ­درخت(۱۳۰۲) با بزرگی ۸_/۵ ریشتر، موجب مرگ ۷۸۰ نفر می­شود؛ یا زلزلۀ گیسک کرمان به سال ۱۳۵۶ با بزرگی ۷_/۵ ریشتر چند آبادی را نابود کرد(دارتنگل، گیسک، سربانج) و سبب مرگ ۶۶۵ نفر شد.

در سال ۱۳۹۲ نیز در منطقه کاکی و شنبه و برازجان در استان بوشهر زلزله­های دیگری رخ داد که به علت همان نقصهای موجود در ساختمانهای زلزله بم و زلزله رودبار و منجیل در سال ۱۳۶۹، با توجه به کوچک بودن جمعیت منطقه تلفات جانی و مالی نسبتاً بالایی دربر­داشت.

از کل جمعیت استان بوشهر حدود ۳۵ تا ۴۰ درصد در روستاها زندگی می­کنند که متأسفانه خانه­های این قشر از جمعیت که اکثراً با مصالح بنایی ساخته شده­اند، در برابر زلزله مقاوم نیستند، که برای ساخت ساختمانهای جدید و بهسازی ساختمانهای قدیمی باید راه­کارهای مقرون به صرفه و اجرایی به این قشر از مردم ارائه شود.

به طور کلی با نگاهی به تاریخچۀ زلزله­های کشور مشخص می­شود که خانه­های روستایی که در ناحیۀ مرکزی زلزله­هایی با بزرگی بیش از ۵_/۵ ریشتر قرار گرفته باشند در معرض خطر ترک خوردن و فرو­ریختن هستند. البته ساختمانهای آجری شهری که با ملات سیمان چیده شده باشند، مقاومت بیشتری دارند و ممکن است در برابر زلزله­هایی با بزرگی ۶ تا ۵_/۶ ریشتر نیز پایدار بماند. اما برای اغلب ساختمانهای آجری بدون شناژ تحمل زلزله­هایی با بزرگی ۷ یا بیشتر، امکانپذیر نیست و این قبیل ساختمانها بر اثر زلزله فرو می­ریزند.

بدون شک بالا بردن کیفیت مصالح و نحوه ساخت ، یکپارچگی سقف و سبک کردن آن ، و نیز تعبیه عناصری که نرمی ساختمان را افزایش دهد(مانند کلافهای افقی)  می­تواند سبب افزایش مقاومت ساختمان شود، اما هیچیک از این تمهیدات به معنای تضمین پایداری قطعی سازه در مقابل زلزله­های مخرب نیست. لازم است در کنار مقاوم سازی های سازه ای، نقشه جامع مدیریت بحران شهری نیز تدوین شود.

بطوریکه در هر شهر بافت های آسیب پذیر، متوسط، مقاوم لرزه ای در یک مطالعه میدانی شناخته و استخراج شوند و بر اساس داده های بدست آمده تجزیه و تحلیل شوند و پس از آن سناریوهای مدیریت بحران تدوین و طرح ریزی گردند.

روشن است که حوادث طبیعی در کشورهای پیشرفته همچون ژاپن، آمریکا و اروپا از نگاه مسئولین و مردم همیشه دارای یک تعریف واحد است و در مواجهه با آن دوگانگی رفتاری مشاهده نمی شود که برای رسیدن به این مهم (رسیدن به درک مشترک) نیازمند یک بسته اجتماعی گسترده شامل جامعه شناسی منطقه ای، مدیریت آموزش انسانی، مدیریت بحران، ارتقا کیفیت ساخت و سازه های مهندسی و افزایش توانایی بازیابی از زیرساخت های آسیب دیده است.

همانطور که گفته شد بحران هایی اینچنینی را جامعه اداره می کند و نه یک قشر خاص از مسئولین، مردم یا مهندسین.

امان الله شبانکاره

کارشناس ارشد مهندسی زلزله

و مدرس دانشگاه