از آنجا که در زنجان مدرسه‌ای نبود بنابراین پدر وی مدرسه‌ای را دایر کرد و مرتضی توانست دوره ابتدایی را در آن مدرسه تمام کند.دبیرستان خود را هم در کرمان در رشته ریاضی پشت‌سر گذاشت.

آوینی خدمت سربازی خود را نیز در نیروی هوایی به پایان رساند و در سال ۱۳۴۴ وارد دانشکده هنرهای زیبایی شد.

وی در دوران دانشجویی نسبت به مسائل روز و مسائل هنر پی‌گیر بود و البته بسیار تلاش میکرد که هر مسئله‌ای را در این ارتباط خودش دریافت کند.

شهید آوینی در معماری و ادبیات به دنبال معنای واقعی هنر بود و در عین حال که دانشجوی هنر بود به فلسفه و ادبیات نیز علاقه فراوانی داشت.

به گفته بسیاری از هم دوره‌هایش از جمله عطا‌ء‌اله امیدوار هنرمند برجسته کشورمان،آوینی دارای نبوغ ویژه‌ای در فلسفه ادبیات بود.

شهید آوینی به نقاشی و شعر نیز گرایش کم نظیری داشت و البته هم نقاشی می‌کرد و هم شعر می‌سرود.

در سال ۵۷ پس از بازگشت امام خمینی (ره) از تبعید و پیروزی انقلاب شکوهمند اسلامی ایران به فرمایشات رهبرکبیر انقلاب به دقت گوش می‌داد.

پس از انقلاب اسلامی،مرتضی آوینی به آرمان‌های امام (ره) و انقلاب به شدت گره خورد و راه حقیقی را یافت.شهید آوینی در سال ۱۳۵۸ وارد جهاد سازندگی شد و پس از زمان کوتاهی به فیلمسازی روی آورد.

از سال ۱۳۶۷ تا ۱۳۶۴ به همراه گروهی مجموعه مستند "روایت فتح" را آغاز کرد.ساخت مستند"روایت فتح" از عملیات خیبر شروع شد و تا عملیات مرصاد ادامه داشت.

"آوینی" روش مستندسازی‌اش را که هدف آن ظاهر کردن واقعیت بود؛"مستند اشراقی" نام گذاشت.

موسسه فرهنگی "روایت فتح" اواخر سال ۱۳۷۰ در پی تاکید مقام معظم رهبری برتداوم تولید مستندهای روایت فتح تاسیس شد.در "روایت فتح" مجموعه "شهری در آسمان" را ساخت که در ارتباط با مقاومت مردم خرمشهر بود که آخرین فعالیت فیلمسازی "شهید آوینی" محسوب می‌شود.

"شهید مرتضی آوینی" روز جمعه بیستم فروردین ۱۳۷۲ هنگامی که برای تولید مجموعه‌ای جدید از "روایت فتح" به فکه،‌منطقه‌ عملیاتی و الفجر مقدماتی به همراه گروه رفته بود،بر اثر انفجار مین به شهادت رسید.

هرچند که فیلم‌های "روایت فتح" تا آن زمان در میان مردم مشهور بود،اما تا آن زمان کسی نمی‌دانست که سازنده آنها کیست؛چراکه در "روایت فتح" و نه در هیچ کدام در فیلم‌هایی که او کارگردانی و تدوین کرده بود ،نام عوامل عنوان نمی‌شد و" آوینی" به تصمیم خود وفادار مانده بود.

"شهید مرتضی آوینی" تصمیم گرفته بود که دیگر چیزی که حدیث نفس باشد ننویسد و دیگر از خودش سخنی به بیان نیاورد./ه